TAMLAMALAR I

Daha önce ‘Arapçada İsimler I’ yazımızda adlarda durum eklerini görmüştük. Şimdi bu durum eklerinin kullanım yerlerini ad-ad ve önad-ad sözcük dizilerinde (tamlamalar) nasıl kullanıldığını inceleyebiliriz.

Ad Tamlaması 

Öncelikle bilmeliyiz ki ilgeçler (edatlar) ile birlikte kullanılan adlar ve önadlar mutlaka tamlayan yada nesnel durumdadır. Eğer sözcük belirli ise nesnel durum eki  olarak ‘–i’ (kasraö:yıkma, parçalama), belirsiz ise ‘-ii’ eki alır. (‘Arapçada İsimler II’ yazımızdan anımsayacak olursak, ‘-ii’ ekinde ikinci ‘-i’ harfi yerine ‘-n’ harfi kullanılır ve bu işlem ‘tanwiin: -in ile sonlandırma’ olarak adlandırılır.)

Ad tamlamalarında türkçe kullanımda örneğin ‘(o) okulun yöneticisi’ diyecekseniz sıralamayı tersine çevirmelisiniz yani 

mudiyru al-maktabi
yönetici (o) okulun

demeliyiz ki doğru kullanım da budur. Ad tamlamalarında ikinci isim mutlaka nesnel durum eki alır. Bu türkçeye benziyor çünkü '-un' eki ile aitlik bildirmeniz gerekiyor. Burada dikkat edilmesi gereken birkaç nokta vardır:

a) ikinci ada gelen nesnel durum eki belirli ise tamlama belirli, eğer belirsiz ise tamlama belirsiz olur (zaten ikinci ad belirli ad eki ‘al-‘ almıştır). Türkçede belirli ad tamlaması ve belirsiz ad tamlaması ile benzerlik gösterir. Örneğin 'okul yöneticisi' yada 'okulun yöneticisi'. Yine de belirlilik kullanım olarak daha çok ingilizcede kullanılan ‘the’ eki ile özdeştir.

b) tamlamalarda ilk ad hiçbir zaman belirlilik eki ‘al-’ almaz. 

c) tamlamalarda ilk ad hiçbir zaman belirsiz nesnel durum eki ‘tanwiin’ almaz.

d) belirsiz nesnel durum ekini ‘tanwiin’, tamlamalarda sadece son ad alır.

e) ilk ad dışındaki tüm isimler nesnel durum eki almalıdır, yani ilk ad yalın olmalıdır.

f) tamlamalarda adlar arasına işaret adıllarından başka bir sözcük girmez.  

Önad tamlaması

Önad tamlamalarında da aynı ad tamlamalarında olduğu gibi tamlanan ile tamlayan arasında bir uyum vardır. Aşağıda belirtilen noktalarda, bu uyum tüm tekil ve ikil adlar ile sağlanmalıdır.Çoğullarda ise sadece kişiyi niteliyor ise tam uyum vardır.

a) cinslerin uyumu

b) kişi sayılarının uyumu

c) belirsizlik ve belirlilik durumlarının uyumu

d) durum eklerinin uyumu

Bu uyumu görmediğiniz noktada şunu bilmeliyiz ki bu bir önad veya ad tamlaması değildir ve sözlemin anlamı farklıdır.

ألوَلَدُ ألكَبيرُ
al-valadu al-kabiyru: (o) büyük çoçuk

Belirteç tamlamalarında olması gerektiği gibi ad ve önad uyum içerisindedir ve hem sıfat ve hem de isim yalın durum eki ‘-u’ almıştır.

ألوَلَدُ  كَبِيرُ

al-valadu kabiyru: (o) çocuk büyük(tür).

Bu örnekde ise sözcükler arasında belirlilik bakımından bir uyum yoktur. Bu sözlem bir önad tamlaması değildir. Parantez içerisine yazılmış olan ‘o’ kişinin belirli olduğunu gösteriyor (ingilizcede ‘the’ ekine benzer olarak) ve ayrıca gizli yüklemi de unutmayalım ki önadın ek eylem olduğunu açıkca görebilelim. Yukarıdaki örnekte (o) diye belirtmemize gerek yok çünkü çocuk zaten büyük olarak niteleniyor ve belirleniyor.

Eğer sıralı üç sözcük varsa önadın hangi sözcük ile uyum içerisinde olduğunu belirlemeniz gerekir.

Örnegin 

كِتَابُ ألمُدِيرِ ألجَدِيدُ

‘kitaabu al-mudiyri al-jadiydu’ 

ses çevirisinde son sözcük olan önad ilk sözcük olan ad ile uyum içerisindedir. Demek ki önad ilk sözcüğü nitelemektedir. Çevirisi de ‘yeni kitap’ olarak yapılabilir. Birinci ve ikinci sözcüğe de baktığımız zaman bir ad tamlaması görmekteyiz; ‘müdürün kitap’. Her iki sözcük dizisini birleştirerek burada anlatılmak istenenin ‘müdürün yeni kitabı’ olduğu sonucuna varabiliriz..

Pekiyi, üçüncü sözcüğün aldığı yalın durum ekini (-u), nesnel durum eki (-i) ile değiştirecek olursak ne olur? Örneğimiz

 كِتَابُ ألمُدِيرِ ألجَدِيدِ

‘kitaabu al-mudiyri al-jadiydi’ 

şeklini alır. Söz sözcük olan önad bu durumda ikinci sözcük ile uyumludur ve ikinci sözcüğü nitelemektedir; ‘yeni müdür’. Birinci ve ikinci sözcükler yine aynı anlamını korur ancak söz dizisinin anlamı ‘yeni müdürün kitab(ı)’ olarak değişir.

Arapça yazılarda durum ekleri genellikle yazılmadığından dolayı sözlemin gelişine gore sizin durum ekinin hangi sözcükte olması gerektiğini bulup sözlemin anlamını çıkarmanız gerekecektir.